Hartelust

Roberto Hartelust nam het bedrijf in 1974 over van zijn vader: hij werkte ooit voor KLM en verzorgde apentransporten van India naar Amerika. Volgens Hartelust moet je “een groot dierenliefhebber" zijn om dit te doen. Inmiddels werken ook zijn zoons in het bedrijf.

Hartelust verhandelt apen over de hele wereld. In één van zijn spaarzame interviews bevestigt Hartelust dat hij sinds 1992 apen afneemt uit China; daar heeft hij ook vijf man in dienst. Het gaat vooral om rhesus-apen en in mindere mate Java-apen. Uit documentatie komt o.a. naar voren dat Hartelust ook apen uit Afrika, Thailand, Vietnam en Mauritius koopt.

De apen worden in bijvoorbeeld Zuidoost Azië op transport gezet en komen aan op luchtvaartcentra zoals Parijs of Frankfurt. De dieren zijn hierdoor al snel een dag onderweg in kleine houten kratten met wat stro, voedsel en drinken. Medewerkers van Hartelust halen de apen vervolgens op en vervoeren de dieren naar de loods in Tilburg. Daar worden de apen nog eens 12 weken in quarantaine gehouden. De apen worden, tussen de intercontinentale vluchten van soms meer dan 13 uur, maandenlang gehouden in badkamerachtige ruimtes op zaagsel. Volgens Hartelust worden er ongeveer duizend apen in de loods gehouden: “En die komen en gaan, het hele jaar door.”

Hartelust beweert hierbij uiteraard dat er geen sprake is van wildvangst maar controle hierop vindt nauwelijks plaats. Zo wijzigde in 2022 de Wetenschappelijke Autoriteit CITES binnen 48 uur een negatief advies in een positief advies zonder enige verdere toelichting.

Daarnaast werd in een rapport van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen opgeroepen om alleen apen af te nemen van het BPRC, niet van Hartelust. Het KNAW licht toe: “De typering en microbiologische status van deze dieren is goed bekend en zekerheid bestaat dat de dieren niet via wildvang verkregen zijn. Er dienen overtuigende argumenten te bestaan om van levering door BPRC af te wijken.”¹ Met andere woorden, het KNAW acht het oncontroleerbaar dat de apen van Hartelust, of de ouders van de door hen verhandelde apen, uit het wild komen.

Dit is niet het enige feit dat wijst op mogelijke wildvang. Al jaren melden officiële bronnen het bestaan van een netwerk van illegale apenhandel tussen Cambodja en Vietnam. Zo werden er in 2019 nog 2735 Java-apen in beslag genomen door de Chinese overheid. De dieren waren uit Vietnam gesmokkeld en bestemd voor proefdiercentra.^{2 3} Ook zijn er in november 2022 aanklachten ingediend tegen acht mensen in Cambodja, waaronder twee ambtenaren van het Cambodjaanse Landbouwministerie. Ze worden beschuldigd van samenzwering om in het wild gevangen apen te verhandelen en naar de VS te exporteren met vervalste documenten waarin staat dat de apen in gevangenschap zijn gefokt.⁴

De apenhandel is hiermee, naast een extreem dieronvriendelijke handel, ook nog eens een bijzonder schimmige handel.

Sinds 2022 classificeert de IUCN op haar rode lijst de Macaca Fascicularis of java-aap als een bedreigde diersoort. In haar argumentatie haalt ze daarbij aan dat: "The demand for non-human primates in research is threatening the species. The research industry needs to become more accountable for the effects of their actions on wild non-human primate populations."

De inspectiedienst NVWA controleert in principe 1 of 2 keer per jaar (waarvan de meeste inspecties worden aangekondigd) de loods in Tilburg. ¹ Hieruit bleek bijvoorbeeld in het verleden dat de afmetingen van de compartimenten niet altijd voldoen aan de huisvestingseisen. .

Hoewel deze reguliere controles al minimaal zijn en veelal worden aangekondigd, kwam Animal Rights er ook nog eens achter dat er vanaf begin 2021 minimaal anderhalf jaar geen inspecties hebben plaatsgevonden. In augustus 2022 vroegen wij namelijk de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) om openbaarmaking van alle uitgevoerde inspecties en andersoortige controles en bezoeken bij de Tilburgse apenhandelaar Hartelust vanaf 1 februari 2021. Hier waren geen documenten over beschikbaar omdat deze niet hadden plaatsgevonden.² Bovendien is Animal Rights kritisch over het feit dat er geen onaangekondigde inspecties plaatsvinden.

In Europa worden jaarlijks tussen de 6000 en 10.000 apen gebruikt in dierproeven. Een groot deel van deze apen zijn afkomstig uit de Tilburgse apenloods en zijn met name farmaceuten, volgens Hartelust ¹ Hartelust zegt het volgende over de afnemers van de proefapen: ““Grote farmaceuten. Vrijwel alle grote Europese spelers bestellen hun apen bij ons. Meestal spreken we over honderden dieren tegelijk die in transporten van zestig dieren die kant op gaan.”

Naast het commerciële proefdiercentrum LPT zijn de universiteiten van de KU Leuven, Universiteit Parma en het apenlaboratorium Karolinska Institutet in Stockholm bekende afnemers. Over de undercoverbeelden die regelmatig naar buiten komen wast Hartelust zijn handen in onschuld: “daar hebben wij geen invloed op.”

In 2022 werd er unaniem een motie aangenomen om dierproeven op niet-humane primaten zo snel mogelijk af te bouwen naar nul¹. Sindsdien is de apenhandel onverminderd doorgegaan. In 2024 werd er opnieuw een voorstel van de Partij voor de Dieren goedgekeurd om sneller een einde te maken aan dierproeven met apen.². Of er nu daadwerkelijk iets zal veranderen stelt Animal Rights in vraag. Wij volgen de zaak nauwgezet verder op.