Inhoud
Solitaire wolf Bram blijkt vader van welpen op Utrechtse Heuvelrug - een tijdlijn
Op 23 oktober, vlak voor de hoorzitting over de bezwaren van Animal Rights en Faunabescherming tegen het vangen, zenderen en paintballen van wolf ‘Bram’, blijkt deze, volgens de provincie Utrecht en Zoogdiervereniging, solitaire wolf ineens de vader te zijn van de welpen van de wolvenroedel op de Utrechtse Heuvelrug.
Waar dit nieuws ook voor Animal Rights een verrassing is, zijn het gestuntel en de onkunde van de provincie Utrecht en de Zoogdiervereniging dat niet. Het is dan ook verre van uitgesloten dat er nog meer identificatie-en interpretatiefouten boven water komen.
De tijdlijn
Animal Rights werd vrijdagochtend 23 augustus 2024 geïnformeerd door de provincie Utrecht dat men de intentie had die dag nog een vergunning te verlenen voor het vangen, zenderen en, indien noodzakelijk, aanvullend negatief conditioneren - lees: paintballen - van wolf GW3237m (Bram).
Sinds mei vorig jaar is deze mannelijke wolf aanwezig op de Utrechtse Heuvelrug en in het Gooi. Hij is een nakomeling van de zogenoemde 'Noord-Veluwe-roedel'. Deze wolf staat er om bekend dat hij soms honden benadert en weinig angst toont voor mensen.
Animal Rights maakt tegen dit besluit bezwaar en verzoekt de voorzieningenrechter van rechtbank Midden-Nederland om schorsing van de verleende vergunning. Faunabescherming doet hetzelfde. De zaak dient op 9 september.
Op 16 september deed de voorzieningenrechter uitspraak. De vergunning is geschorst tot twee weken na besluit op de bezwaren van de organisaties. De rechter: “De conclusie in deze uitspraak is dat het college op dit moment de noodzaak om deze activiteiten uit te voeren onvoldoende heeft onderbouwd. De voorzieningenrechter schorst daarom de omgevingsvergunning tot twee weken na bekendmaking van de beslissing op bezwaar. Dat betekent dat de provincie de wolf met kenmerk GW3237m tijdens de bezwaarprocedure niet mag vangen, verdoven en zenderen en dus ook niet negatief conditioneren.”
De voorzieningenrechter zegt dat onvoldoende is geborgd dat de in het door de Zoogdiervereniging opgestelde plan van aanpak opgenomen voorschriften worden nageleefd en kunnen worden gehandhaafd. In het plan van aanpak is een beschrijving van de werkwijze opgenomen ”maar in combinatie met de omgevingsvergunning wordt juist onduidelijker welke voorschriften er nu wel en niet gelden.”
De rechter benadrukt dat de wolf een strikt beschermde soort is. ”Dat betekent dat het vangen en verstoren van de wolf wel mogelijk is, maar dat een goede motivering en onderbouwing nodig is. De voorzieningenrechter is van oordeel dat het college de noodzaak voor het verrichten van deze fauna-activiteiten op dit moment onvoldoende zorgvuldig heeft voorbereid en onvoldoende heeft onderbouwd.”
Op 3 oktober krijgt Animal Rights het volgende bericht vanuit Utrecht: "Ik, als aanvrager van de vergunning mbt het negatief conditioneren van de solitaire wolf in Utrecht, wilde jullie het volgende laten weten. Wij hebben een wijzigingsverzoek ingediend voor de vangperiode de werkingsduur en de omvang van het werkgebied.”
Op 14 oktober dient de provincie haar verweerschrift in, een geredigeerd plan van aanpak en het wijzigingsbesluit voor de reeds verleende omgevingsvergunning om ‘Bram’ te vangen en zenderen.
Op 23 oktober om 18:15, anderhalve dag voor de hoorzitting, krijgen Animal Rights en de Faunabescherming een e-mail van de adviescommissiebezwaarschriften met de mededeling dat Gedeputeerde Staten (GS) van de provincie Utrecht om uitstel hebben gevraagd. Eerdere verzoeken van Animal Rights en Faunabescherming om meer tijd om de digitale ‘papierstapel’ die GS op het laatst mogelijke moment inleverde te kunnen bestuderen, werden resoluut afgewezen.
De reden voor het uitstel verzoek van de provincie is bijzonder: “De provincie heeft zeer recent (begin deze week) nieuwe informatie ontvangen van de Zoogdiervereniging over wolf GW3237m. Uit recent DNA-onderzoek op de uitwerpselen van de welpen, blijkt dat wolf GW3237m de vader is van de welpen op de Utrechtse Heuvelrug. Tot nu toe dacht men dat een andere wolf, GW3425m, de vader was. Deze wolf werd eind augustus 2024 doodgereden op de A28 bij Putten, zo blijkt eveneens uit recent DNA-onderzoek.
De wolvenexperts gingen er op basis van monitoring vanuit dat GW3237m een solitaire, dus alleen levende wolf was.”
Volgens Animal Rights toont dit gestuntel opnieuw aan dat de Zoogdiervereniging volstrekt incompetent is en niet toegerust om de monitoring van wolven in Nederland onder zich te hebben. Via geheimzinnigheid en het achterhouden van informatie tracht de Zoogdiervereniging krampachtig haar monopoliepositie op het verzamelen van meldingen over wolven en het geven van advies aan de provincies te behouden.
“De provincie gaat nog steeds uit van noodzaak om in te grijpen, maar wil de onderbouwing van de verleende vergunning bezien in het licht van de nieuwe feiten.”
“De uitkomst van een nieuw advies staat bij voorbaat vast,” zegt Animal Rights adviseur Erwin Vermeulen. “De Zoogdiervereniging vertegenwoordigt niet het belang van de wolf of de provincie maar heeft haar eigen agenda. Er moet, linksom of rechtsom, een wolf gezenderd worden, want de daarmee te verzamelen informatie is het toegangsbewijs van de wanna-be-wetenschappers van de Zoogdiervereniging tot de elite van Europese wolvendeskundigen. De rechten en het welzijn van wolf Bram worden opgeofferd aan de eerzucht en ijdelheid van een klein clubje zelfverklaarde wolvenexperts.
De provincie Utrecht is een gewillig marionet in dit plan omdat de landbouwgedeputeerde haar eigen populistische belangen heeft bij het demoniseren van de wolf.”
GS vraagt om 6 weken uitstel. Animal Rights wil dat dat uitstel wordt omgezet in afstel. Utrecht dient de vergunning in te trekken.
Op de ochtend van 24 oktober wordt de hoorzitting afgelast: “De voorzitter heeft besloten het verzoek om uitstel in te willigen. Het college zal eerst moeten beoordelen op welke wijze de nieuwe feiten doorwerking hebben in de eerder genomen besluiten. En ook u moet daarop kunnen reageren.”
Er is nog geen nieuwe datum voor de hoorzitting.
Dit schreven de 'experts' van de Zoogdiervereniging op 14 oktober in het geredigeerde plan van aanpak:
“Wolf GW3237m kan uitgesloten worden als vader van dit roedel. Daar zijn twee redenen voor. De vader van de roedel (het volwassen mannetje) is op camerabeelden samen met de teef (het volwassen vrouwtje) herkend door deskundigen betrokken bij monitoring en het Wolvenmeldpunt als een andere wolf op basis van individuele uiterlijke kenmerken. De aanwezigheid op de camerabeelden was enkele minuten nadat zeer dicht bij de welpen waren gemeld. Hierdoor is deze mannelijke wolf (GW3425m) vrijwel zeker de vader van de welpen.
De doorslaggevende reden om te oordelen dat GW3237m niet de vader van de roedel is, is het gedrag van deze wolf. Het ongewenste gedrag (opzoeken van honden en negeren van mensen) van GW3237m is blijven voortduren in de periode dat op de Utrechtse Heuvelrug met zekerheid jonge wolven aanwezig waren. De vader van een roedel (paar met jongen) vertoond tijdens de aanwezigheid van jongen ander gedrag, omdat de reu in deze fase met jongen samen met de teef aan het jagen is om de jongen te kunnen voeden. GW3237m bleef echter nieuwsgierig in honden tonen, en vertoonde daarmee geen 'zorggedrag'.
Uit aanvullende wildcamerabeelden blijkt bovendien dat GW3237m actief is in de periferie van de roedel (aan de randen van het leefgebied van de roedel), waarbij GW3237m opduikt op plaatsen waar de roedel op dat moment niet aanwezig is.”
Er kan blijkbaar veel veranderen in een weekje.
Update
Op 13 februari 2025 werd de nieuwe voortgangsrapportage over de activiteit van wolven in Nederland gepubliceerd door BIJ12. De rapportage gaat over de periode van half mei tot half oktober 2024.
Wolf Bram, GW3237m, nakomeling van de Noord-Veluwe-roedel, wordt sinds mei 2023 vastgesteld op de Utrechtse Heuvelrug. Hij leeft daar sinds begin 2024 samen met wolvin GW4076f, nakomeling van de Midden-Veluwe-roedel. Vorig jaar kregen zij voor het eerst nakomelingen. Er werden vijf welpen - GW4412m, GW4413m, GW4415m, GW4504f en GW4477m - waargenomen op wildcamerabeelden en aangetoond via DNA uit uitwerpselen en een wildprooi. 1. Welp GW4477m werd op 9 november 2024 doodgereden nabij Leersum. De andere roedelleden zijn met zes tegelijk nog op camera gezien.
Bram werd op 3 oktober 2024 aangereden op de Doornseweg in Leusden, waarbij wat bloed van het asfalt is verzameld. Na de aanrijding was Bram korte tijd buiten bewustzijn, maar daarna liep hij zelfstandig weg. Bram is in de dagen daarna met DNA aangetoond bij schadegevallen en heeft de aanrijding dus overleefd. 2
De afgelopen periode werd wolvin GW4243f meerdere keren rondom het territorium van het gevestigde wolvenpaar op de Utrechtse Heuvelrug vastgesteld. De herkomstroedel van deze wolvin is onbekend.
Update 2
Al op 27 november 2024 liet de provincie Utrecht weten een vergunningaanvraag voor de hele roedel voor te bereiden, ”[o]mdat de kans bestaat dat GW3237m zijn nakomelingen dit ongewenste gedrag aanleert […] De nieuwe vergunningaanvraag wordt gedaan op basis van advies van de Zoogdiervereniging.” 1
Zelf-verklaard 'wolvenexpert' Glenn Lelieveld uit zijn frustratie op een bijeenkomst in Leusden op 11 februari 2025: ”We hebben last van organisaties die de wolf heilig hebben verklaard. Om de wolf te zenderen moeten we bij de rechter komen met een onderbouwing die we eigenlijk alleen kunnen krijgen door hem al een zender om te doen.” 2
Bij KRO-NCRV’s ‘Spraakmakers’ op 14 februari 2025 stipt hij de echte reden voor zijn ‘zender-obsessie’ aan: ”We zijn echt heel erg benieuwd hoe een wolvenroedel zich beweegt in zo'n landschap.” 3 Het Wolvenmeldpunt heeft de provincie Utrecht geadviseerd om zoveel mogelijk wolven in het gebied te vangen en te zenderen zodat dit beter in kaart kan worden gebracht. "De provincie wil dit ook en is bezig om hiervoor een vergunning te krijgen."
Vijf maanden na die eerste melding is er nog niets over deze nieuwe vergunning vernomen. Ook rondom de eerdere vergunning voor 'Bram' is het stil vanuit Utrecht. Animal Rights vermoedt dat de provincie en Zoogdiervereniging wachten op een nieuw 'incident', via RTVUtrecht de hetze weer laten opvlammen, om vervolgens een dergelijke vergunning er door te kunnen rammen.
Animal Rights is in ieder geval voorbereid om ook nu weer bezwaar te maken.
Update 3
Vlak na de bekrachtiging van het schandalige doodvonnis voor Veluwse wolf Hubertus, komt anti-wolf Landgoed Den Treek-Henschoten bij Leusden met het bericht dat maandagmiddag 19 mei 2025 een vrouw in haar benen gebeten zou zijn door een wolf. 1 Niemand heeft nog bewijs gezien, maar de directie van het jachtgebied ruikt vanzelfsprekend bloed.
In het NRC komt Maurice LaHaye van de Zoogdiervereniging aan het woord. Hij weet heel goed dat de vergunning voor het vangen en zenderen van Bram onmiddellijk geschorst werd. Hij kiest ervoor hierover te liegen: "De kans dat je een niet-schuwe wolf tegenkomt, blijft klein: het gebied is groot. En dus is het niet gelukt om de wolf voor het verdovingsgeweer te krijgen.” Wat vorige nazomer hielp, was het tijdelijk afsluiten van het landgoed en dat had dit jaar ook weer moeten gebeuren en moet nu gebeuren.
Update 4
''Dit is een goed voorbeeld van een wolf die afgeschoten kan worden,'' zei BBB-staatssecretaris Rummenie in Goedemorgen Nederland 1 op NPO 1 op 20 mei 2025, niet gehinderd door enige kennis van het incident. Samen met Femke Wiersma vormt Jean Rummenie het meest incompetente team dat ooit op Landbouw heeft gezeten, met desastreuse gevolgen voor de natuur en wilde dieren. Hij etaleert zijn beperkte geestelijke vermogens met meningen gedestilleerd uit kinderlogica:
''Er zijn net zoveel wolvenexperts als meningen. Ik moet toch ingrijpen via de wetgeving als de wolf dit soort gedrag vertoont. Dat kunnen we niet tolereren. Ik denk dat het wel helpt als je een wolf met probleemgedrag uit de populatie neemt.''
'We hebben genoeg voorbeelden gezien van wolven die schapen bijten, maar niet opeten, dus daar maak ik me wel degelijk druk om. Schapen zijn niet hun favoriete eten, maar het weerhoudt wolven er niet van om over hekken te springen en de dieren dood te bijten.''
Ondertussen zet de provincie in op een spoedprocedure voor het DNA-onderzoek om snel duidelijkheid te hebben over de mogelijke wolvenaanval in Den Treek. 2 Bij een spoedprocedure is in principe binnen een paar dagen de herkomst van het DNA duidelijk.
De provincie Utrecht wil maatregelen. Ze laat de Zoogdiervereniging onderzoek doen, maar heeft haar conclusie al klaar: "Wanneer uit DNA-onderzoek blijkt dat de verwondingen inderdaad door een wolf zijn veroorzaakt en ook vastgesteld kan worden om welke wolf het gaat, treft de provincie voorbereidingen voor een afschotvergunning." 3 Het advies van de Zoogdiervereniging kan iedereen wel uitspellen ondertussen: 'zenderen'!
Update 5
Provincie Utrecht kondigde op 28 mei 2025 aan wolf Bram te willen afschieten nadat op 19 mei een vrouw zou zijn gebeten op Landgoed Den Treek. 1 DNA zou bevestigen dat het om Bram gaat. Animal Rights zal opnieuw bezwaar maken tegen een eventuele vergunning, vragen om een voorlopige voorziening totdat het bezwaar behandeld is en een schorsing tot de voorzieningenrechter zich over de voorlopige voorziening gebogen heeft.
De vergunning laat volgens de provincie nog enkele weken op zich wachten.
Uiteraard is het bijten van mensen niet iets dat we graag zien, maar ongelukken gebeuren en worden ook door de samenleving geaccepteerd als het niet om wolven gaat, denk aan honden, koeien of deelnemen aan het verkeer. Als maatschappij elimineren we risico’s niet, die horen er gewoon bij.
Het ‘gevaar’ is blijkbaar niet zo groot dat het landgoed gesloten dient te worden, wat vorig jaar tijdens het welpenseizoen wel de oplossing bleek.
Het advies van de zelf benoemde wolvenexperts van de Zoogdiervereniging kon vorig jaar de prullenbak in toen bleek dat de solitaire wolf Bram toch de vader van het roedel was en zal ook nu uit onbetrouwbaar giswerk bestaan.
En dat is meteen de volgende reden om Bram te sparen: Bram is waarschijnlijk de vader van nieuwe, nog zeer jonge welpen. De ongunstige staat van instandhouding van de wolf staat afschot niet toe.
Animal Rights beschouwt de uitspraak van de voorzieningenrechter in de zaak van Veluwse wolf Hubertus als een gerechtelijke dwaling en ziet een dergelijke schanddaad niet nog eens gebeuren.
Ook deze zaak drijft op de hetze van populistische politici tegen wolven, die het roodkapje-syndroom van een deel van de bevolking uitmelken. Die 'angst zaaien - haat oogsten' mentaliteit moet tot staan worden gebracht.
Animal Rights zal opnieuw de belangen van Bram en zijn familie verdedigen.
Update 6
Je organiseert een wolvencongres - Wolves across borders - van 2 tot 6 juni 2025 en nodigt anti-wolf staatssecretaris Jean Rummenie van de wolf-hatende, angst-zaaiende BBB uit om de bijeenkomst te openen en vervolgens ontvang je van zijn ministerie €100.000,- aan subsidie. 1
In je verkooppraatje zeg je: "Het congres kan een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat, en ook bijdragen aan kennis en informatie over beleid en beheer van wolvenpopulaties in Nederland.” Maar wie kunnen er deelnemen aan dit debat als een dagkaartje €300,- tot €600,- kost en een all-inclusive ticket oploopt tot €1450,-? 2
Daarna ga je de provincie Utrecht adviseren over het lot van een wolf - Bram - waarvan je eregast en hoofdsponsor reeds gezegd heeft: ''Dit is een goed voorbeeld van een wolf die afgeschoten kan worden.”
Dat zijn de ‘onafhankelijke experts' van de Zoogdiervereniging.
Update 7
Op 30 mei diende de Partij voor de Dieren Utrecht Schriftelijke vragen in over de 'Voorbereiding afschotvergunning wolf Bram door provincie Utrecht'. 1 Dit zijn ze:
In het Memorandum “Vervolgstappen naar aanleiding van incident met wolf Landgoed Den Treek – Henschoten” (dd 28 mei 2025) wordt nader ingegaan op de maatregelen die genomen gaan worden na uitkomsten van de analyse van DNA die is afgenomen bij de vrouw die verwondingen opliep door de beet van vermoedelijk een wolf. Daarover stellen we de volgende vragen aan de gedeputeerde:
Uit spoedanalyse blijkt dat het DNA afkomstig is van wolf GW3237m, in de volksmond Bram geheten. Er staat in het memo dat DNA is afgenomen van wond en kleding. Echter, uit publieke berichten op LinkedIn tussen betrokkenen (de man die de gewonde vrouw bijstond, en zijn vrouw, die basisarts is), blijkt dat DNA-samples mogelijk zijn vervuild door medische behandeling.a. Welk laboratorium heeft de DNA-analyse uitgevoerd? Heeft dit laboratorium de vereiste certificaten/accreditaties om de analyse uit te voeren? Onder welke normen vallen deze (ISO, bijvoorbeeld), zijn de certificaten en accreditaties up-to-date en is daar een rapport van op te vragen?
b. Kan exact worden omschreven welke DNA-samples voor spoedanalyse aan het laboratorium in kwestie zijn voorgelegd: betreffen dat monsters uit de wond, van de kleding, of beide? Welke zijn uiteindelijk daadwerkelijk onderzocht?
c. Uit hoeveel van de monsters blijkt dat het om wolfGW3237m gaat? Met hoeveel procent zekerheid is dit vastgesteld?
d. Hoe is met zekerheid vastgesteld dat het slachtoffer is gebeten door een wolf en niet door een hond, indien het DNA-bewijs beperkt, vervuild of afwezig is?
e. Kan de identiteit van de wolf in kwestie met 100% zekerheid worden vastgesteld als het DNA-bewijs mogelijk is beperkt, vervuild of afwezig is?Kan een precieze reconstructie gegeven worden van het incident?a. Wie was wanneer op locatie na de melding, welke instanties waren betrokken, wie nam het DNA af, en welke instantie heeft proces-verbaal opgemaakt?
b. Zijn er bodycam- of meldkamergegevens beschikbaar die inzicht geven in het eerste contact?
c. Zijn er sporen van aanwezigheid van een wolf aangetroffen op of rond de locatie van het incident, zoals pootafdrukken, haren of andere forensische sporen? Zo nee, op basis waarvan is dan de fysieke aanwezigheid vastgesteld?
d. In sommige mediaberichten wordt gesproken over een hardloopster en in andere berichten over een wandelaar. Kan hier uitsluitsel over gegeven worden?Zijn er na het incident op 19 mei 2025 foto’s gemaakt van de verwondingen van het slachtoffer, en zijn deze beelden ter beoordeling voorgelegd aan een onafhankelijke deskundige op het gebied van bijtincidenten (zoals een forensisch dierenarts of gedragsbioloog)? Zo ja, kunnen de conclusies met PS gedeeld worden? Zo nee, waarom niet en gaat dit alsnog gebeuren bij de onderbouwing van het vergunningsbesluit?De zoogdierenvereniging is gevraagd onderzoek te doen naar het incident en de bevindingen van de RUD en de getuigenverslagen daarin mee te nemen. Is het onderzoek afgerond? Zo ja, wanneer is het gedeeld met GS en op welke wijze is of wordt dit meegewogen in het besluitvormingsproces? Kan het onderzoek gedeeld worden met PS? Betreft dit onderzoek een deskundigheidsbeoordeling van de interactie mens-wolf of wordt dit door een andere instantie of ecoloog uitgevoerd? Zo ja, welke?Er wordt in het memo gesteld dat Bram eerder probleemgedrag vertoonde. Echter, bij de voorzieningenrechter in 2024 (toen de Provincie een vergunning had verleend voor het beschieten van wolf Bram met een paintballgeweer) kon dit probleemgedrag niet overtuigend worden onderbouwd. Op basis van welke geregistreerde incidenten stelt de provincie nu vast dat Bram probleemgedrag vertoont? Kan een overzicht van alle incidenten die aantoonbaar tot Bram zijn te herleiden met PS gedeeld worden?Volgens de provincie is het gedrag van Bram zorgwekkend. Waarom wordt in dat geval het landgoed Den Treek-Henschoten niet afgesloten voor het publiek in het kader van de openbare orde en publieke veiligheid, net als vorig jaar na het incident met het kind van de BSO?Waarom is het gebied niet preventief aangewezen als (tijdelijk) rustgebied zoals verzocht in de aangenomen motie “Geef dieren in het wild rust en ruimte”? We hebben in 2024 immers geleerd dat verstoring van wolven in het late voorjaar en de vroege zomer voorkomen moet worden?Zijn er aanwijzingen dat de wolven van de Treekerroedel worden gevoerd of gelokt, of anderszins worden verstoord, bijvoorbeeld door loslopende honden, jacht, of door militaire oefeningen op de Leusderheide? Hoe wordt hier op gemonitord en gehandhaafd? Wordt onderzocht of menselijke gedragingen (zoals voederen of benaderen) bijdragen aan gewenning? Worden deze factoren meegenomen in het onderzoek van de Zoogdiervereniging? Zo nee, waarom niet?Kan een reflectie gegeven worden op de rol van Landgoed Den Treek-Henschoten en de belangen die spelen rondom jacht en recreatie in relatie tot de wens wolven te weren en af te schieten? Reeds vóór alle incidenten plaatsvonden in 2024 heeft de rentmeester een afschotvergunning aangevraagd bij de Provincie (op 12 juli 2024: PRB-2024-10453). De rentmeester heeft in de media herhaaldelijk de wens uitgesproken om wolven op het landgoed te beheren, dat wil zeggen, doden. Monitoring van wolven door externe deskundigen wordt niet toegestaan in het gebied, en data worden niet gedeeld met BIJ12. Dit maakt dat gemelde incidenten zeer zorgvuldig moeten worden onderzocht. Hoe neemt de provincie deze zorgvuldigheid in acht, en op welke manier wordt rekening gehouden met mogelijke vooringenomenheid als het gaat om meldingen van en informatie over incidenten met wolven op het landgoed?Is De Treekerwissel toegankelijk voor dieren in het wild en wordt het ook als passage gebruikt? Zo ja, waar blijkt dat uit? Heeft Den Treek-Henschoten de intentie uitgesproken om deze ecoduct af te sluiten? Zo ja, hoe heeft de Provincie hierop gereageerd?Is bekend of Bram in 2025 vader is geworden van nieuwe welpen?a. Zo ja, om hoeveel welpen gaat het, en in welke periode zijn deze geboren?
b. Hoe verhoudt het doden van een territoriale ouderwolf zich tot de verplichtingen onder de Habitatrichtlijn, met name ten aanzien van het beschermen van voortplantingsplaatsen, leefgebied en het ontbreken van andere bevredigende oplossingen?Waarom wordt direct overgegaan tot een afschotvergunning, en niet eerst de escalatieladder van het IPO Wolvenplan (2025) doorlopen door te kiezen voor minder verstrekkende opties als (tijdelijke en gedeeltelijke) afsluiting van het leefgebied, en eventuele aversieve conditionering?Waarom wordt alleen gesproken over afschot en geen andere mogelijkheden onderzocht voor het uit de populatie verwijderen van de wolf, zoals omschreven in de interventierichtlijnen van het IPO-wolvenplan? Dit kan immers ook vangen en verplaatsen betekenen.Hoe kan bij afschot vastgesteld worden om welke wolf het gaat? In Duitsland is meermaals achteraf vastgesteld dat de verkeerde wolf was afgeschoten?
