De salmonella-ruimingen

’Ruimingen’ - vervroegd, massaal slachten van ‘vee’ - vanwege vogelgriep, mond- en klauwzeer, of varkenspest zorgen meestal voor voorpaginanieuws. Er zijn echter ook ‘ruimingen’ die in alle stilte plaatsvinden, waarbij alleen de veeboer geïnformeerd wordt en de NVWA zonder toezicht van de pers of dierenrechtenactivisten te werk gaat.

Op 14 februari 2024 werden 26.431 vleeskuikenouderdieren - de hennen die de eieren leggen waaruit de ‘plofkippen’ geboren worden en ~9% aan hanen - ‘geruimd vanwege Salmonella Enteritidis (SE); op 23 april 25.173, op 6 augustus 6.559 en op 6 januari 2025 28.405. 7 En 10 maart 2025 werden respectievelijk 19.882 en 20.562 vleeskuikenouderdieren ‘geruimd' vanwege Salmonella Typhimurium (ST). Op 17 maart 2025 13.245 vleeskuikenouderdieren vanwege Salmonella Enteritidis. ¹

In 2022 werden 157.744 vleeskuikenouderdieren en 35.773 leghengrootouderdieren geruimd vanwege , zoönotische salmonella en nog eens 47.559 vleeskuikenouderdieren en 19.723 leghenouderdieren vanwege Mycoplasma gallisepticum.

In 2023 13.809 vleeskuikenouderdieren vanwege zoönotische salmonella en 34.050 vleeskuikenouderdieren voor Mycoplasma gallisepticum.

Deze dieren worden niet, zoals bij Vogelgriep, vergast in de stallen, maar afgevoerd naar het slachthuis.

Salmonella
Salmonella is een bacterie waarvan meer dan 2.500 verschillende varianten - serotypes - bestaan. Salmonella Enteritidis is het meest voorkomend salmonella-serotype. Hiervoor geldt een verplichte vaccinatie bij leghennen en ouderdieren in vermeerderingsbedrijven, die bevruchte eieren produceren waaruit kuikens komen. In mindere mate komt ook het type Salmonella Typhimurium vaak voor. De vaccinatie hiervan is vrijblijvend. Bij beide types geldt een meldingsplicht en moeten er stappen gezet worden om ze te bestrijden.

Beide kunnen worden overgedragen van dieren op mensen. Meestal gebeurt dit via voedingsmiddelen, bijvoorbeeld als vlees of eieren van een besmet dier onvoldoende verhit zijn. Er is dan sprake van zoönotische salmonella.

De dieren worden meestal niet ziek van salmonella. Bij mensen kan salmonella voedselvergiftiging veroorzaken. Mogelijke symptomen bij mensen zijn koorts, diarree en misselijkheid. Maar er zijn ook mensen die niets merken van een salmonella-infectie en helemaal geen symptomen hebben.

Uit het Federaal Agentschap voor de veiligheid van de voedselketen (FAVV)-jaarverslag blijkt dat in 2024 negen collectieve voedselvergiftigingen te wijten waren aan een salmonella-bacterie. Daarbij werden 149 personen ziek en 20 mensen gehospitaliseerd. ²

In Nederland krijgen ongeveer 41.000 mensen per jaar een plotselinge maag-darminfectie door salmonella. Van deze mensen gaan er ongeveer zesduizend naar de huisarts vanwege deze klachten, en duizend naar het ziekenhuis. ³

Een zoönose is een infectie die van dieren kan overgaan op mensen, maar dus ook van mensen op dieren. Er is dus een risico dat veehouders hun eigen pluimvee besmetten. (Knaag)dieren, gebruiksmateriaal, kratten, of eiertrays kunnen besmet zijn waardoor salmonella de stal binnensluipt. Eens binnen kan de bacterie zich overal nestelen, in mest, voerresten en water.

Eieren kunnen vervolgens op twee manieren besmet worden. Geïnfecteerde legkippen kunnen de bacterie doorgeven aan het ei, voordat de schaal gevormd is. De besmetting kan daarnaast ook uitwendig via de eischaal plaatsvinden, door bijvoorbeeld in contact te komen met besmette mest of de cloaca van de kip.

Salmonella is lastig te herkennen bij pluimvee. Heel jonge kuikens - tot 10 dagen oud - kunnen eraan doodgaan. Maar oudere dieren worden meestal niet ziek. Dieren die toch ziek worden, kunnen last krijgen van buikvliesontsteking. De buik is dan warmer dan normaal en door opgehoopt vocht zit er een zwelling tussen de cloaca en de poten. ⁴

Monitoring
Alle EU-lidstaten zijn verplicht om pluimveebedrijven te monitoren op zoönotische salmonella. Deze monitoring is onderdeel van een bestrijdingsprogramma. Hiermee wil de EU voorkomen dat er producten met salmonella in de voedselketen komen. Het doel is om de voedselveiligheid en de volksgezondheid te beschermen, niet de dieren!
In Nederland is de NVWA verantwoordelijk voor de bestrijding van salmonella. ⁵

Wie een pluimveebedrijf runt, moet de dieren regelmatig testen op salmonella. Een besmetting met salmonella moet gemeld worden om te voorkomen dat meer dieren besmet raken of dat mensen ziek worden. De NVWA controleert of pluimveehouders zich aan deze maatregelen houden. Binnen het bestrijdingsprogramma wordt ook onderzocht of salmonella resistent wordt voor antibiotica. Ook dit is een Europese verplichting.

Bij een salmonellabesmetting van vleeskuiken- of leghenouderdieren werd tot 2020 altijd een tweede zogeheten bevestigingsonderzoek of verificatie onderzoek uitgevoerd om te checken of de dieren daadwerkelijk besmet waren. Pas wanneer uit dit onderzoek bleek dat de dieren met salmonella besmet waren, werden ze geruimd. De ervaring wijst uit dat er regelmatige vals positieve uitslagen waren.

“In 2016 waren er 24 stallen verdacht op 8 bedrijven. Bij het onderzoek door de NVWA is in 15 stallen op 7 bedrijven geen besmetting met salmonella aangetoond. In 2017 waren er 2 stallen op 2 bedrijven verdacht. In beide gevallen heeft de NVWA geen salmonella kunnen aantonen. In 2018 waren er 5 stallen op 5 bedrijven verdacht. In geen van deze stallen is salmonella aangetroffen door de NVWA. In 2019 waren er 16 stallen verdacht op 8 bedrijven. In 7 stallen op 4 bedrijven is geen salmonella aangetoond door de NVWA,” Blijkt uit antwoorden van toenmalig landbouwminister Schouten op Kamervragen in maart 2020.

Het rapport van Wageningen Bioveterinary Research, ’Evaluatie monitoringsresultaten Salmonella bij pluimvee’ van 23 februari 2020, laat een 50-60% afwijking zien. Een deel van de afwijking tussen het routine- en verificatieonderzoek kan mogelijk verklaard worden door de kwaliteit van de monstername door pluimveehouders.

In België waren 30% van de uitslagen de de drie jaar voor 2020 vals positief, volgens Landsbond Pluimvee.

EU ingrijpen
Vanaf 2020 werden Nederland en België door de Europese Commissie verplicht om gelijk tot vervroegde slachting over te gaan bij een eerste positieve test, ook als uit aanvullend onderzoek blijkt dat de kippen niet besmet zijn.

De Kamerbrief van 27 januari 2020 ‘Wijziging salmonellabestrijding pluimvee’ legt uit:
“De wijziging houdt in dat dieren van pluimveevermeerderingsbedrijven - dat zijn de bedrijven die uitsluitend broedeieren produceren – meteen worden afgevoerd en geslacht als de eerste controlemonsters besmet blijken te zijn met salmonella. Deze monsters worden door de veehouder zelf genomen in het kader van het Nationale Salmonella Controle en Bestrijdingsplan (SNCP) dat alle lidstaten verplicht uitvoeren op grond van EU-regelgeving. Tot dusverre deed de NVWA in dergelijke gevallen altijd een hertest ter bevestiging. Deze hertest blijft vanaf nu achterwege en zal nog slechts in uitzonderlijke gevallen worden toegepast wanneer er gerede twijfel is aan de juistheid van de eerste testuitslag.”

”Deze wijziging is doorgevoerd onder druk van de Europese Commissie. Die dreigde de Europese co-financiering aan het Nederlandse salmonellaprogramma te stoppen. Een randvoorwaarde voor co-financiering is dat aan alle EU-voorschriften voor salmonella-bestrijding wordt voldaan. In concreto gaat het om de EU-verplichting om de dieren direct na de eerste positieve testuitslag af te voeren. De Nederlandse standaard hertest acht de Commissie in strijd met de Europese regelgeving. Die mag zoals ook hierboven gesteld, slechts in uitzonderlijke gevallen worden gedaan. De verwachte Europese co-financiering voor het SNCP in 2020 is in totaal € 2.400.000 waarvan € 400.000 voor de bestrijding op besmette vermeerderingsbedrijven.“

Het gaat dus om geld. Tienduizenden dieren gaan hiervoor onnodig vervroegd naar de slacht.

In antwoord op Kamervragen van september 2020 legt toenmalig Landbouwminister Schouten het verder uit:
”In de Europese verordeningen 2160/2003 en 200/2010 is opgenomen dat bij het aantonen van zoönotische salmonella bij vermeerderingskoppels direct maatregelen moeten worden genomen. Tot januari 2020 heeft de NVWA verificatie-onderzoek (herbemonstering) uitgevoerd bij positieve bevindingen uit het routineonderzoek door de pluimveehouder. Alleen op basis van de uitslagen van ambtelijk genomen monsters werden toen maatregelen genomen. De Europese Commissie heeft meerdere keren aangegeven dat dit niet de procedure is die de genoemde verordeningen voorschrijft en op basis daarvan heeft de NVWA haar werkwijze moeten aanpassen. De hertest blijft vanaf nu achterwege en zal nog slechts in uitzonderlijke gevallen worden toegepast wanneer er gerede twijfel is aan de juistheid van de eerste testuitslag.“

”In de huidige situatie kan de autoriteit alleen in het geval van gerede twijfel besluiten om een verificatie onderzoek uit te voeren. Een eerdere positieve uitslag zonder dat daar problemen bij transport en/of in het laboratorium worden vermeld, is geen reden voor gerede twijfel. Een routinematige herhaling van de monstername op een dergelijke positieve uitslag is vergelijkbaar met hoe de NVWA dat eerder uitvoerde en dat is juist wat de Commissie niet accepteert. Een negatieve uitslag van zo’n herhaald onderzoek zegt onvoldoende, omdat salmonella intermitterend wordt uitgescheiden en het daarmee mogelijk is dat de bacterie niet in iedere monstername wordt aangetoond.”

In één van de casussen in 2020 - de vleeskuikenouderdieren van twee broers in Noord-Brabant - maakten de houders bezwaar en vroegen om een voorlopige voorziening. De rechter wees op 27 februari 2020 de voorlopige voorziening af en verklaarde de bezwaren ongegrond. De 27.000 dieren in drie van de vijf stallen moesten alsnog worden geruimd.

In 2020 kwamen de salmonellabesmettingen bij (groot)ouderdieren vervolgens boven de EU doelstelling van 1% uit (1,42%). Salmonella monstername voor regulier onderzoek moest vervolgens iedere twee weken plaatsvinden in plaats van iedere drie weken. ⁶

Blijkt uit monstername dat pluimvee is besmet met salmonella, dan neemt de NVWA maatregelen om verdere verspreiding van salmonella te voorkomen. De aanpak verschilt per bedrijfstype. ⁷

Leghenbedrijven
Blijkt uit het laboratoriumonderzoek dat de dieren geen bestrijdingsplichtige salmonella hebben dan wordt de verdenking opgeheven en gelden er geen maatregelen meer.

Blijkt uit laboratoriumonderzoek dat het wel om bestrijdingsplichtige salmonella gaat dan verklaart de NVWA het koppel - een groep dieren die samen een stal bevolken - en de eieren besmet. Eieren van een besmet koppel moeten rechtstreeks vanaf het legbedrijf naar de ei-verwerkende industrie waar de eieren een verhittingsbewerking krijgen. Ze mogen niet als tafel- of consumptie-ei afgezet worden. Dit geldt voor alle eieren die geproduceerd zijn vanaf de datum van de monstername.

Blijkt uit laboratoriumonderzoek dat het legpluimvee besmet is met SE of ST dan zijn er twee mogelijkheden: Het besmette koppel vervroegd slachten, of de leghennen maken hun legronde af. De eieren zijn dan niet meer geschikt voor consumptie, maar moeten naar de ei-verwerkende industrie voor verhitting.

De dieren worden ‘logistiek’ geslacht. Dit betekent dat ze zo geslacht worden dat het vlees van andere dieren niet besmet kan raken. Meestal gebeurt de slacht aan het eind van de dag, na de slacht van alle andere dieren. Het slachthuis kan de slachtlijn dan reinigen en desinfecteren voordat het weer verdergaat met de normale slachtingen.
Het slachthuis moet een protocol hebben voor de slacht van koppels met SE/ST-salmonella. Ook moet het vlees eerst een hittebehandeling ondergaan, voordat het de markt op mag. Bij exporteren voor de slacht moet de positieve salmonella-uitslag op het exportcertificaat vermeld worden.

Vermeerderingsdieren zijn de ouderdieren die voor de eieren zorgen waaruit vleeskuikens of leghennen komen. Bij vermeerderingsdieren is er geen verdenkingsfase. Besmette dieren worden afgevoerd naar de slacht. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) taxeert de dieren en de veeboer krijgt een vergoeding.
Ook hier gaat het om ‘logistieke' slacht en vervolgens een hittebehandeling. Daarna wordt het pluimveevlees pas vrijgegeven voor consumptie.

Voor salmonella bij vleeskuikens en -kalkoenen is geen bestrijdingsplicht. Deze dieren moeten wel ‘logistiek’ worden geslacht en het vlees een hittebehandeling ondergaan. Bij export voor de slacht moet de positieve salmonella-uitslag op het exportcertificaat vermeld worden.

Mycoplasma gallisepticum is een kleine, bacterie-achtige ziektekiem die bij kippen en kalkoenen vooral ontstekingen van het respiratie-apparaat en bij oudere dieren ook legproblemen veroorzaakt.
Bij een uitbraak op een vermeerderingsbedrijf wordt het hele bedrijf door de NVWA besmet verklaard. Broedeieren kunnen niet meer buiten Nederland verhandeld worden. Omdat ook binnenlandse afzet zeer ongewenst is, kunnen besmette koppels vervroegd geslacht worden met daarbij een tegemoetkoming in de schade vanuit het Diergezondheidsfonds (DGF).

Niet waterdicht
Dat het systeem niet waterdicht is bewijzen zaken uit België en Nederland.

Eind juni 2025 werd de zaakvoerder van pluimveebedrijf ’t Hennehof in Geel gearresteerd door de Federale Gerechtelijke Politie. Dit gebeurde in het kader van een lopend gerechtelijk onderzoek naar mogelijk met salmonella besmette eieren die ondanks verkoopverboden toch op de markt zouden zijn beland. ⁸
Eind januari werd in een van de stallen van het bedrijf salmonella vastgesteld. Vermoedelijk omzeilde ’t Hennehof de opgelegde restricties. Het gebruik van nagemaakte of vervalste stempels en verkoop via een automaat aan huis worden onderzocht.

In mei 2023 oordeelde de rechtbank in Zwolle dat een pluimveebedrijf uit Lunteren de volksgezondheid in gevaar had gebracht door met salmonella besmette eieren toch te verkopen. ⁹ Zowel de bedrijfsleider als de eigenaar werden veroordeeld tot een halfjaar voorwaardelijke cel en tweehonderd uur taakstraf. Naast de straffen voor de bedrijfsleider en de directeur kreeg het pluimveebedrijf een boete van 80.000 euro.

De eigenaren van het laboratorium in Duiven dat in opdracht van de kippenboeren een positieve besmetting niet meldde aan de autoriteiten schikten met het OM en stonden daarom niet terecht.

De besmetting kwam aan het licht nadat acht van de elf collega’s van een Duits bedrijf bij een barbecue op 18 juni 2017 ziek werden. Een van hen, een 22-jarige werknemer, kwam in het ziekenhuis terecht en overleed tien dagen later. Meerdere organen in zijn lichaam faalden door een ernstige bloedvergiftiging. De salmonellabesmetting was zeer waarschijnlijk de oorzaak van die vergiftiging.