Het misbruik van de term euthanasie bij dieren

Euthanasie is in Nederland geregeld in de ‘Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding’. De wet is met een parlementaire meerderheid vastgesteld op 12 april 2001. Een jaar later traden de wetsregels in werking, op 1 april 2002. ¹ Euthanasie in België is mogelijk sinds de ‘Wet betreffende de euthanasie’ in het parlement werd aangenomen en op 28 mei 2002 afgekondigd. België is, na Nederland, het tweede land ter wereld waar euthanasie onder voorwaarden is gelegaliseerd. ²

In de Nederlandse wet staat dat een arts mag meewerken aan euthanasie of hulp bij zelfdoding. Hij moet dan wel alle zorgvuldigheidseisen uit de wet volgen:
1. De beslissing van de patiënt moet vrijwillig genomen zijn en goed overdacht.
2. Het moet gaan om uitzichtloos en ondraaglijk lijden. Er is sprake van uitzichtloosheid als: de patiënt niet meer kan genezen; de patiënt onnodig lijdt en dit niet minder kan worden. Bij ondraaglijk lijden gaat het vooral over hoe de patiënt dit ervaart.
3. De arts moet de patiënt informeren over de medische situatie en de vooruitzichten. De arts moet nagaan of de patiënt voldoende weet en of de patiënt de informatie ook begrepen heeft.
4. Er is geen redelijke andere oplossing. De arts moet samen met de patiënt besluiten dat er geen redelijke andere oplossing is voor de situatie van de patiënt.
5. Een onafhankelijke arts moet geraadpleegd worden.
6. Euthanasie moet medisch zorgvuldig uitgevoerd worden. Hiervoor hebben artsen en apothekers een richtlijn gemaakt: ‘Uitvoering euthanasie en hulp bij zelfdoding’. ¹

De voorwaarden voor euthanasie in België zijn vergelijkbaar: het moet gaan om aanhoudend ondraaglijk en uitzichtloos fysiek of psychisch lijden, dat het gevolg is van een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte veroorzaakte aandoening. Het verzoek tot euthanasie dient vrijwillig, overwogen en herhaald te zijn, en niet tot stand gekomen als gevolg van enige externe druk. Ook enkele verder in de wet beschreven voorwaarden en procedures moeten nageleefd worden.

Een belangrijke voorwaarde in beide wetgevingen is dat de vraag om euthanasie vanuit de patiënt zelf moet komen en de patiënt over zijn of haar medische situatie en de vooruitzichten geïnformeerd moet worden.
Dat is een probleem bij dieren (naast kleine kinderen, seniele ouderen, zwaar geestelijk gehandicapten, comateuze patiënten, etc.): We hebben grote moeite om met ze te communiceren; we kunnen ze niet om toestemming vragen. Ware (vrijwillige) euthanasie bij dieren is dus in principe onmogelijk.

Toch komen er situaties voor bij dieren van aanhoudend ondraaglijk en uitzichtloos lijden, waarvoor geen redelijke andere oplossing bestaat. Hoe lossen we dit op zonder de integriteit - de intrinsieke waarde - van het dier aan te tasten?

Het verschil tussen de mens en andere dieren is niet absoluut, maar gradueel, constateerde Charles Darwin al. We kunnen met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid zeggen dat dieren die ondraaglijk lijden zich bewust zijn van hun pijn en zo snel mogelijk van die pijn af willen. Dit is hun belang, hun voorkeur voor de onmiddellijke toekomst. Als het lijden niet te verlichten is en de onderliggende oorzaak onbehandelbaar is, lijkt het in het belang van het dier te zijn hem of haar te doden, want er is een lot erger dan de dood en dat is de beschreven toestand.

De filosoof Tom Regan ¹ heeft voor ‘euthanasie’ bij dieren een aantal regels opgesteld die uitgaan van het paternalisme, maar dat uiteindelijk overstijgen. Paternalisme is een aantasting van de autonomie van een individu in de aanname dat die aantasting in de bestwil van het individu is.

Bij paternalistische daden moet het dus om die ander - in wiens leven je ingrijpt - gaan, niet om eigenbelang. We moeten niet alleen de intentie hebben en gemotiveerd zijn om voor de bestwil van die ander te handelen, maar ook daadwerkelijk geloven dat we dat doen, en wel vanuit bezorgdheid om die ander. Het moet waar zijn dat de aantasting van de autonomie van die ander plaatsvindt in het belang van die ander.

Het doden moet gebeuren door middel van de meest pijnloze methode.
Degene die doodt gelooft - en dat moet waar zijn - dat de dood van het individu dat wordt gedood in het belang is van dat individu.
Degene die doodt, moet gemotiveerd zijn om het leven te beëindigen van degene die gedood wordt door bezorgdheid om de belangen of het welzijn van dat individu.
Vier van de hierboven genoemde zes zorgvuldigheidseisen voor euthanasie uit de Nederlandse Wet kunnen ook op dieren toegepast worden.

Dit doden uit genade is geen vrijwillige euthanasie want er is geen toestemming van degene die gedood wordt. Het is ook geen onvrijwillige euthanasie want, in tegenstelling tot comateuze patiënten, behouden deze dieren hun voorkeuren.

Tom Regan construeerde de uitdrukking voorkeur-respecterende euthanasie voor die gevallen waarbij de enige manier waarop we de wens van een dier om zijn of haar lijden te beëindigen kunnen respecteren, is door hem of haar te doden. We respecteren hun voorkeur - niet hun wens - om te sterven. Tom Regan ziet voorkeur-respecterende euthanasie als niet-paternalistisch, omdat we dieren niet onze wil op leggen voor hun bestwil, maar gehoor geven aan hun eigen wil zoals we die kennen.

De overgrote meerderheid van de gevallen waarin dieren door de mens worden gedood, voldoen niet aan de criteria voor (voorkeur-respecterende) euthanasie. Deze dieren zijn niet beter af dood dan levend. In veruit de meeste gevallen waarbij het woord euthanasie wordt gebezigd, gaat het om menselijke belangen en/of economische afwegingen.

In een rechtvaardige maatschappij, waarin dierenrechten verankerd zijn in de grondwet, is voorkeur-respecterende euthanasie de enige vorm van actieve levensbeëindiging die toegestaan is. Daarnaast kan voor zelfverdediging in een acute, levensbedreigende situatie waarin geen andere optie, zoals niet-dodelijke zelfverdediging of vluchten, redelijkerwijs beschikbaar is, na onderzoek, een uitzondering worden gemaakt.

De gemakzucht waarmee het woord euthanasie wordt misbruikt bij het doden van dieren, en de tegenstelling met de zorgvuldigheid waarmee euthanasie bij mensen wordt uitgevoerd, is een van de vele redenen waarom Animal Rights pleit voor het erkennen van alle dieren, wild en in gevangenschap, als (staats)burgers, (rechts)personen en ingezetenen.
Dierenrechten moeten worden opgenomen in de grondwet!

Teken de petitie hier!